Tài khoản
Ba Lan đang thể hiện tham vọng mạnh mẽ trong việc trở thành một quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân, với đề xuất đặt vũ khí hạt nhân của Mỹ trên lãnh thổ của mình hoặc tự phát triển năng lực hạt nhân. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng có nhiều rào cản lớn đối với tham vọng này.
Tổng thống Ba Lan, Andrzej Duda, đã có cuộc phỏng vấn với Financial Times vào ngày 13/3, trong đó ông đề xuất rằng Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể xem xét việc chuyển giao vũ khí hạt nhân từ các cơ sở hiện tại ở châu Âu sang Ba Lan. Ông Duda nhấn mạnh rằng việc này đã được thảo luận với đặc phái viên của ông Trump về Ukraine, Keith Kellogg.
Ông Duda lập luận rằng biên giới của NATO đã được mở rộng về phía đông từ năm 1999, và đã đến lúc cần có sự thay đổi tương tự đối với cơ sở hạ tầng quân sự của NATO. Điều này cho thấy Ba Lan đang tìm cách củng cố vị thế an ninh của mình trong bối cảnh căng thẳng gia tăng với Nga.
Trước đó, Tổng thống Duda cũng đã bày tỏ sự sẵn sàng tiếp nhận quân đội Mỹ nếu Đức không còn cần sự hiện diện của họ. Điều này cho thấy Ba Lan đang tìm kiếm sự bảo vệ mạnh mẽ hơn từ các đồng minh phương Tây.
Giới quan sát nhận định rằng ông Duda đang cố gắng hồi sinh ý tưởng chia sẻ hạt nhân mà ông đã đề xuất với chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden vào năm 2022 nhưng không thành công. Ông nhấn mạnh rằng quyết định về việc đặt vũ khí hạt nhân của Mỹ thuộc về Tổng thống Trump, nhưng cũng không quên nhắc đến việc Nga đã chuyển vũ khí hạt nhân sang Belarus mà không cần sự đồng ý của ai.
Những phát biểu của ông Duda phản ánh sự lo lắng ngày càng tăng ở Ba Lan về vị thế của Nga trong bối cảnh các cuộc đàm phán hòa bình ở Ukraine mà ông Trump đang thúc đẩy. Ông Duda, với vai trò là chỉ huy tối cao của lực lượng vũ trang Ba Lan, đã nhắc lại quan điểm của Thủ tướng Donald Tusk rằng Ba Lan có thể được bảo vệ tốt hơn nếu mở rộng “ô hạt nhân” của Pháp cho các đồng minh châu Âu.
Vài ngày trước khi ông Duda đưa ra lời kêu gọi, Thủ tướng Tusk đã phát biểu trước quốc hội rằng đã đến lúc Ba Lan cần xem xét việc tự phát triển vũ khí hạt nhân. Một cuộc khảo sát dư luận gần đây cho thấy 52,9% người dân Ba Lan ủng hộ ý tưởng quốc gia này sở hữu vũ khí hạt nhân, trong khi 27,9% phản đối. Sự ủng hộ này có thể gia tăng nếu tình hình an ninh của Ba Lan trở nên xấu đi, đặc biệt nếu Nga giành chiến thắng trong cuộc xung đột với Ukraine và Mỹ giảm sự hiện diện ở châu Âu.
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng yêu cầu chia sẻ hạt nhân của Ba Lan có thể bị coi là hành động khiêu khích đối với Nga. Ba Lan từng là nơi đặt đầu đạn hạt nhân của Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, và việc tái triển khai vũ khí hạt nhân trên lãnh thổ gần biên giới Nga sẽ bị Điện Kremlin coi là một mối đe dọa nghiêm trọng.
Nếu Mỹ chấp nhận yêu cầu của Ba Lan, đây sẽ là lần đầu tiên vũ khí hạt nhân được triển khai đến một thành viên NATO có biên giới giáp Nga. Ba Lan có đường biên giới dài hơn 200 km với vùng Kaliningrad của Nga, nơi có sự hiện diện quân sự mạnh mẽ của Moscow. Hiện tại, Mỹ đang bố trí vũ khí hạt nhân chiến thuật tại 6 căn cứ ở Bỉ, Đức, Hà Lan, Italy và Thổ Nhĩ Kỳ theo chương trình chia sẻ hạt nhân của NATO.
Phó Tổng thống Mỹ JD Vance đã bác bỏ đề xuất của Ba Lan trong một cuộc phỏng vấn với Fox News, cho rằng ông sẽ rất ngạc nhiên nếu Tổng thống Trump ủng hộ việc mở rộng vũ khí hạt nhân về phía đông châu Âu. Ông Vance cũng chỉ trích cựu Tổng thống Biden vì đã đưa Mỹ vào tình huống xung đột hạt nhân.
Artur Kacprzyk, một chuyên gia tại Viện Các vấn đề quốc tế Ba Lan, cho rằng những bình luận về hạt nhân từ giới lãnh đạo Ba Lan phản ánh một vấn đề chính trị lớn. Ông cho rằng chính phủ Ba Lan có thể đang nêu ra phương án hạt nhân nhằm thuyết phục Mỹ không làm suy yếu các đảm bảo an ninh cho Ba Lan, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền Trump có dấu hiệu cải thiện quan hệ với Nga.
Tuy nhiên, Kacprzyk cũng nhấn mạnh rằng ý tưởng Ba Lan tự phát triển chương trình hạt nhân gần như không thực tế, do cả lý do hậu cần và địa chính trị. Mặc dù Ba Lan có thể sản xuất một số thiết bị nổ trong vài năm nếu có quyết tâm, nhưng việc xây dựng một kho vũ khí hạt nhân đáng kể sẽ mất rất nhiều thời gian. Hiện tại, Ba Lan không có nhiều cơ sở công nghệ hạt nhân ngoài lò phản ứng nghiên cứu Marie cũ kỹ gần thủ đô Warsaw.
Ông cũng cảnh báo rằng trong quá trình theo đuổi chương trình hạt nhân, Ba Lan có thể trở thành mục tiêu của Nga. “Trong khi theo đuổi chương trình, Ba Lan sẽ đối mặt nguy cơ Nga dùng vũ lực để ngăn chặn họ thành công,” ông nói.
Chưa thể dự đoán các đồng minh sẽ phản ứng thế nào nếu Ba Lan thực sự theo đuổi vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, giới quan sát cảnh báo rằng Ba Lan có thể đối mặt với lệnh trừng phạt hoặc bị cô lập vì vi phạm Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) mà họ đã ký kết.
Fabian Hoffmann, một chuyên gia chiến lược hạt nhân tại Đại học Oslo, cho rằng nếu không có sự hỗ trợ từ một quốc gia có khả năng răn đe hạt nhân như Mỹ hoặc ít nhất là một quốc gia có năng lực hạt nhân dân sự mạnh mẽ như Nhật Bản và Hàn Quốc, Ba Lan sẽ không thể tự làm giàu nhiên liệu đến mức có thể sản xuất vũ khí hạt nhân.
Cuộc tranh luận về hạt nhân ở Ba Lan phản ánh nỗi bất an lớn ở châu Âu về viễn cảnh ô hạt nhân của Mỹ có thể bị suy yếu hoặc loại bỏ hoàn toàn dưới thời ông Trump. “Người châu Âu không có văn hóa hạt nhân. Họ không hiểu điều đó vì luôn cho rằng người Mỹ sẽ bảo vệ họ,” Michel Yakovleff, cựu phó tư lệnh lực lượng NATO tại châu Âu, nhận định.
Thùy Lâm (Theo Breaking Defense, FT, Politico, The Times)
