Tài khoản
Gần đây, cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra một ý tưởng gây tranh cãi về việc Mỹ sẽ kiểm soát nhà máy hạt nhân tại Ukraine. Tuy nhiên, kế hoạch này không chỉ đối mặt với nhiều thách thức về hậu cần mà còn tiềm ẩn rủi ro lớn từ tình hình xung đột hiện tại.
Trong cuộc điện đàm giữa ông Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vào ngày 19/3, hai nhà lãnh đạo đã thảo luận về “nguồn cung điện và các nhà máy hạt nhân của Ukraine”. Thông cáo từ Nhà Trắng cho biết, việc Mỹ nắm quyền sở hữu sẽ là một biện pháp bảo vệ hiệu quả cho các nhà máy hạt nhân, đồng thời hỗ trợ cho hạ tầng năng lượng của Ukraine.
Dù không chỉ rõ nhà máy nào, nhưng Tổng thống Zelensky đã xác nhận rằng cuộc thảo luận chủ yếu xoay quanh nhà máy Zaporizhzhia, nơi hiện đang nằm dưới sự kiểm soát của Nga và là nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu.
Ông Zelensky cũng bày tỏ sự sẵn sàng hợp tác nếu Mỹ muốn giành lại quyền kiểm soát và đầu tư vào việc hiện đại hóa nhà máy này. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng không có cuộc thảo luận nào về việc chuyển nhượng quyền sở hữu cho Mỹ.
Quân đội Nga đã có mặt tại nhà máy Zaporizhzhia từ tháng 8 năm 2022, và tình hình an ninh tại đây vẫn rất căng thẳng. Khi được hỏi về khả năng Mỹ có thể vận hành nhà máy hạt nhân này, Bộ trưởng Năng lượng Chris Wright khẳng định rằng Washington có đủ chuyên môn kỹ thuật để thực hiện điều đó mà không cần phải triển khai quân đội.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia lại tỏ ra hoài nghi về tính khả thi của ý tưởng này. Việc vận hành một nhà máy điện hạt nhân an toàn đòi hỏi phải có nguồn cung điện và nước ổn định để duy trì hệ thống làm mát cho lò phản ứng. Nhà máy Zaporizhzhia có 6 lò phản ứng và đã gặp nhiều sự cố về nguồn điện kể từ khi xung đột bùng nổ.
Trong bối cảnh hiện tại, các lò phản ứng tại nhà máy đã ngừng hoạt động, nhưng nguy cơ tan chảy nhiên liệu hạt nhân vẫn hiện hữu nếu hệ thống làm mát không được duy trì. Các cuộc pháo kích đã làm gián đoạn nguồn điện cung cấp cho hệ thống này, tạo ra mối đe dọa lớn cho an toàn hạt nhân.
Chất thải phóng xạ tại nhà máy được lưu trữ trong các hồ đặc biệt, nơi nhiên liệu đã qua sử dụng được ngâm dưới nước để làm mát. Nếu xảy ra sự cố như thiếu nước làm mát hoặc bị pháo kích, nguy cơ thảm họa hạt nhân sẽ gia tăng.
Edwin Lyman, giám đốc an toàn hạt nhân tại tổ chức Union of Concerned Scientists, nhấn mạnh rằng điều kiện đầu tiên để Mỹ có thể vận hành nhà máy là phải đảm bảo không có cuộc tấn công nào vào cơ sở này. Tuy nhiên, tình hình hiện tại cho thấy điều này rất khó đạt được khi các cuộc pháo kích vẫn diễn ra hàng ngày.
Cả Nga và Ukraine đều cáo buộc lẫn nhau về những cuộc tấn công này, và Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) vẫn chưa xác định được nguồn gốc của các vụ pháo kích. Lyman cũng cho rằng việc Mỹ sở hữu nhà máy sẽ không thể ngăn chặn nguy cơ Nga tấn công, khi mà chính Moskva đang kiểm soát cơ sở này.
Ý tưởng Mỹ điều hành nhà máy hạt nhân Ukraine cũng đặt ra nhiều câu hỏi về trách nhiệm pháp lý và kỹ thuật. Việc sở hữu hoặc vận hành nhà máy sẽ đi kèm với trách nhiệm lớn, và Mỹ không có kinh nghiệm trong việc quản lý công nghệ tương tự như tại Zaporizhzhia.
Trước khi xung đột xảy ra, nhà máy Zaporizhzhia cung cấp khoảng 20% lượng điện cho Ukraine. Tuy nhiên, sau ba năm chiến tranh, cơ sở hạ tầng cần thiết để vận hành nhà máy an toàn đã bị hư hại nghiêm trọng. Đập Kakhovka gần đó cũng đã bị phá hủy, làm cạn nguồn nước cho hệ thống làm mát của nhà máy.
Việc khởi động lại bất kỳ lò phản ứng nào tại Zaporizhzhia cũng là một thách thức lớn đối với bất kỳ quốc gia nào. Đội ngũ nhân viên cần được đào tạo chuyên sâu để kiểm tra các hệ thống và loại trừ nguy cơ rò rỉ. Ngoài ra, nhà máy cũng cần nguồn cung dầu diesel và phụ tùng thay thế để duy trì hoạt động khẩn cấp.
Ukraine đã trải qua thảm họa hạt nhân lớn nhất trong lịch sử với vụ nổ tại Chernobyl năm 1986. Cuộc xung đột hiện tại quanh nhà máy Zaporizhzhia đã làm dấy lên nỗi lo về một thảm họa tương tự. Mặc dù công nghệ hiện đại đã giảm thiểu nguy cơ xảy ra thảm họa, IAEA vẫn liên tục cảnh báo về rủi ro từ các hoạt động quân sự gần nhà máy.
Trong bối cảnh giao tranh vẫn tiếp diễn, các mối đe dọa đối với nhà máy Zaporizhzhia vẫn không thay đổi. Chuyên gia Andrian Prokip cho biết nhà máy chưa được bảo trì đầy đủ và hiện đang đóng vai trò như một kho đạn dược của Nga.
Giới quan sát cho rằng ngay cả khi có thỏa thuận ngừng bắn giữa Nga và Ukraine, nếu không có biện pháp đảm bảo an ninh vững chắc, bất kỳ công ty năng lượng nào của Mỹ cũng sẽ tìm cách tránh tham gia vào việc vận hành nhà máy này.
