Tài khoản
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, việc thu hút và trọng dụng nhân tài trong lĩnh vực khoa học và công nghệ trở thành một nhiệm vụ cấp bách. Chính phủ đã giao cho Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì xây dựng một đề án nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, với mục tiêu trình Thủ tướng trong tháng 9 tới đây.
Đề án này không chỉ là một bước đi cụ thể hóa Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị mà còn khẳng định tầm quan trọng của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong chiến lược phát triển quốc gia. Đặc biệt, đề án sẽ tập trung vào việc thu hút các chuyên gia hàng đầu, tạo ra một môi trường thuận lợi để họ có thể phát huy tối đa năng lực của mình trong các lĩnh vực mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, công nghệ bán dẫn và vật liệu mới.
Trong phiên họp Chính phủ thường kỳ diễn ra vào tháng 6, Bộ Nội vụ đã được giao nhiệm vụ phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo để nghiên cứu các chính sách thu hút nhân lực khoa học công nghệ từ trong và ngoài nước. Hai bộ này sẽ sớm trình một nghị định về việc cấp học bổng cho những sinh viên theo học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật quan trọng và công nghệ chiến lược.
Việt Nam hiện đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Theo thông tin từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, dự kiến vào năm 2024, chỉ có 9% và 12% thí sinh đăng ký vào các ngành Công nghệ kỹ thuật, Máy tính và Công nghệ thông tin. Phó giáo sư Trần Đình Phong từ Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội cũng cho rằng lực lượng nghiên cứu hiện tại chỉ đáp ứng được một nửa so với mức trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình cao.
Tại Hội nghị sơ kết 6 tháng của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu khẩn trương hoàn thiện các chính sách thu hút và trọng dụng các chuyên gia đầu ngành. Các tiêu chí, chế độ đãi ngộ và cơ chế làm việc cho đội ngũ “kiến trúc sư trưởng” của các sáng kiến đột phá quốc gia cần được định hình rõ ràng trong Chiến lược nhân tài đến năm 2030, với tầm nhìn đến năm 2050.
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ đã nhấn mạnh rằng nhân tài là yếu tố quyết định để Việt Nam có thể bứt phá trong kỷ nguyên dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Ông cho rằng trí tuệ con người chỉ thực sự phát huy khi đối diện với những thách thức lớn, và những “việc lớn” sẽ là thỏi nam châm thu hút nhân tài.
Ông cũng nhấn mạnh rằng lãnh đạo không nên chỉ chờ đợi nhân tài xuất hiện mà cần chủ động tìm kiếm, mời gọi và tạo điều kiện để họ đảm nhận những nhiệm vụ khó khăn, đầy kỳ vọng. Để thực hiện điều này, nhà nước cần tạo ra một môi trường đủ rộng mở, nơi mà các mô hình mới có thể được thử nghiệm, các ý tưởng sáng tạo được chấp nhận rủi ro, và nhân tài có thể tự do thể hiện năng lực của mình.
Thiếu hụt chuyên gia đầu ngành
Theo báo cáo giám sát của Quốc hội, Việt Nam đang thiếu vắng các “tổng công trình sư” – những người có vai trò dẫn dắt chiến lược trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghiệp quốc phòng và công nghệ bán dẫn. Nguyên nhân chủ yếu là do hệ thống đào tạo hiện tại còn nặng tính đại trà, thiếu các trường đào tạo tinh hoa, và nhiều ngành khoa học cơ bản không thu hút được người học do yêu cầu khắt khe và ít cơ hội thăng tiến.
Thống kê cho thấy có tới 30% sinh viên tốt nghiệp đại học không làm việc đúng chuyên ngành. Cơ sở vật chất lạc hậu, đội ngũ giảng viên hạn chế về chuyên môn, và chương trình đào tạo khó chuyển giao theo tiêu chuẩn quốc tế cũng là những rào cản lớn trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
Hơn nữa, Việt Nam cũng thiếu các doanh nghiệp công nghệ cao quy mô lớn để dẫn dắt thị trường lao động và định hướng đào tạo. Cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, trong khi cơ chế đãi ngộ chưa đủ hấp dẫn để giữ chân nhân tài.
Đoàn giám sát đã đề nghị Chính phủ sớm giao một cơ quan chuyên trách quản lý nhân lực chất lượng cao trong cả khu vực công và ngoài công lập, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu nhân lực, lựa chọn ngành ưu tiên và dự báo nhu cầu lao động chiến lược.
Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa – Xã hội cũng cho rằng nhà khoa học tài năng không chỉ cần chế độ đãi ngộ mà còn cần một môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp, tự do sáng tạo và cơ chế đánh giá công bằng. Ông nhấn mạnh rằng những người làm việc bằng sức của nhiều người nhưng không được đề bạt sẽ mất động lực. Hệ thống thi đua khen thưởng cũng cần được đổi mới để giữ chân nhân tài.
Ông cũng cho rằng cần có sự đổi mới toàn diện trong việc phát hiện, đào tạo, sử dụng và phát huy nhân tài, không để họ bị kìm hãm bởi các quy định cứng nhắc hoặc các tiểu tiết hành chính. “Đây là tinh hoa của đất nước, số lượng không nhiều. Nhà nước cần có định hướng rõ ràng để ưu tiên thu hút, trước hết là người Việt Nam trong nước, sau đó đến Việt kiều và chuyên gia quốc tế”, ông nhấn mạnh.
Vũ Tuân – Sơn Hà
