Tài khoản
Alaska, nơi diễn ra cuộc gặp gỡ giữa lãnh đạo Mỹ và Nga, từng là một phần lãnh thổ của Nga trước khi được bán cho Mỹ với mức giá 7,2 triệu USD trong một thương vụ gây tranh cãi vào năm 1867.
Cuộc gặp gỡ giữa Tổng thống Mỹ và Tổng thống Nga diễn ra tại Alaska vào ngày 15/8, một địa điểm không chỉ mang tính biểu tượng mà còn chứa đựng nhiều lịch sử. Tổng thống Mỹ đã nhấn mạnh rằng Alaska là “nơi rất được ưa chuộng vì nhiều lý do”, cho thấy tầm quan trọng của vùng đất này trong mối quan hệ giữa hai quốc gia.
Alaska không chỉ là một vùng đất của Mỹ mà còn mang dấu ấn văn hóa và lịch sử của Nga. Khi Tổng thống Nga đặt chân đến đây, ông sẽ nhận thấy những di tích còn lại từ thời kỳ Nga, như những nhà thờ Chính thống giáo với kiến trúc đặc trưng.
Trước khi trở thành một bang của Mỹ, Alaska từng thuộc về Nga dưới triều đại của Sa hoàng Alexander II. Sự hiện diện của Nga tại đây không bắt đầu từ quân đội mà từ các thương nhân, những người đã khám phá và khai thác tài nguyên của vùng đất này.
Vị trí Alaska. Đồ họa: Google Maps
Vào giữa thế kỷ 18, các thương nhân và nhà thám hiểm từ Siberia đã vượt biển Bering để đến Alaska, nơi họ săn lùng rái cá biển để thu hoạch lông. Các thương nhân Nga đã thiết lập các trung tâm thương mại tại Sitka và đảo Kodiak, tạo nên một mạng lưới giao thương sôi động.
Đến năm 1780, Catherine Đại đế đã thành lập Công ty Nga – Mỹ, cho phép họ độc quyền trong việc giao thương và quản lý vùng lãnh thổ này. Thương nhân Alexander Baranov đã củng cố quyền kiểm soát của Nga tại Alaska, mở rộng các khu định cư và áp bức người bản địa Tlingit, khiến ông bị gọi là “Kẻ Không tim”.
Sau đó, các linh mục Chính thống giáo người Nga đã đến Alaska, thành lập các giáo đoàn và xây dựng nhà thờ. Nhà thờ St. Michael, với mái vòm xanh lá nổi bật, vẫn là biểu tượng của thị trấn New Archangel cho đến ngày nay.
Ian Hartman, một giáo sư sử học tại Đại học Alaska Anchorage, cho biết những người định cư Nga đã buộc người bản địa phải săn rái cá biển và các loài động vật khác để lấy lông. “Mối quan hệ này không phải là mô hình định cư lâu dài, mà chủ yếu là khai thác ngắn hạn”, Hartman nhận định.
Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết vào thời điểm đó, dân số Nga tại Alaska chỉ có chưa đến 400 người định cư lâu dài.
Đến giữa thế kỷ 19, chi phí duy trì các tiền đồn ở Alaska trở nên quá cao, khiến Nga cảm thấy đây là một gánh nặng tài chính. Năm 1867, sự săn bắt rái cá đã gần như dẫn đến sự tuyệt chủng của loài này, làm giảm giá trị kinh tế của vùng lãnh thổ.
Thất bại của Nga trong Chiến tranh Crimea (1853-1856) đã khiến nước này rơi vào tình trạng kiệt quệ tài chính. Tuy nhiên, Sa hoàng không muốn thương lượng với Anh và cũng không muốn Alaska rơi vào tay London, khi mà nước này đang mở rộng ảnh hưởng ở Canada.
Vì lý do kinh tế và lo ngại về địa chính trị, Nga quyết định bán Alaska và tìm đến Mỹ, quốc gia có thể trở thành bên mua tiềm năng. Theo một bài viết từ Thư viện Quốc hội Mỹ, hai quốc gia đã xích lại gần nhau nhờ thái độ thù địch chung với Anh và quan điểm tương đồng trong nhiều vấn đề đối ngoại.
Mỹ vào thời điểm đó muốn mở rộng lãnh thổ và đã sáp nhập Oregon, Texas và California trong những năm 1840. Nga đã lần đầu tiên đề nghị bán Alaska vào năm 1859, nhưng thương vụ bị trì hoãn do Nội chiến Mỹ.
Sa hoàng Aleksandr II đã chỉ thị cho đại sứ Nga tại Mỹ, Eduard de Stoeckl, tiến hành đàm phán với Bộ Ngoại giao Mỹ vào tháng 3/1867. Sau một đêm thảo luận căng thẳng, hai bên đã ký hiệp định vào ngày 30/3/1867 với giá 7,2 triệu USD.
Lễ ký kết hiệp định nhượng Alaska giữa quan chức Nga và Mỹ ngày 30/3/1867. Ảnh: Britannica
Thương vụ này được coi là một chiến thắng ngoại giao cho cả hai bên. Đối với Nga, đây là cách để tăng nguồn thu và tìm kiếm một đồng minh mới ở bên kia Đại Tây Dương. Đối với Mỹ, đây là cơ hội để ngăn chặn sự bành trướng của châu Âu và khẳng định vị thế của họ ở Thái Bình Dương.
“Việc Nga nhượng lại Alaska đã trở thành một vấn đề quan trọng, cho thấy mức độ mà Nga sẵn sàng thúc đẩy mối quan hệ thân tình với Mỹ”, tờ New York Herald đã viết vào năm 1867.
Tuy nhiên, thương vụ này cũng gây ra nhiều tranh cãi. Tại St. Petersburg, nhiều người đã chỉ trích Sa hoàng Aleksandr II vì đã bán với giá quá rẻ. Tờ báo Golos đã mô tả việc bán Alaska là “gây ra sự phẫn nộ mạnh mẽ trong lòng người Nga”.
“Liệu niềm tự hào dân tộc có thực sự không đáng được quan tâm đến mức dễ dàng hy sinh chỉ vì 6-7 triệu USD hay không?”, tờ báo đã đặt câu hỏi.
Trong một bức thư gửi bạn bè vào tháng 7/1867, đại sứ Nga Stoeckl, người cũng là trưởng đoàn đàm phán, đã thừa nhận rằng “hiệp định của tôi đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ, nhưng điều này xuất phát từ thực tế là không ai ở quê nhà hiểu rõ tình hình thực tế của thuộc địa. Chúng ta chỉ có hai lựa chọn: bán đi hoặc chứng kiến chúng bị cướp mất”.
Tại Mỹ, thương vụ mua Alaska được gọi là “sự điên rồ của Seward”, ám chỉ đến ngoại trưởng thời bấy giờ William H. Seward, người đã đàm phán thỏa thuận. Seward đã bị chế giễu vì đã chi tiền cho một vùng đất hoang vu băng giá.
Tờ New-York Daily Tribune đã chỉ trích thương vụ này, coi đây là việc Mỹ “nắm quyền sở hữu trên danh nghĩa đối với hoang mạc tuyết không thể tiếp cận”. Một bài xã luận đã viết: “Chúng ta có thể ký hiệp định với Nga, nhưng chúng ta không thể ký một hiệp định với gió và tuyết”.
“Nga đã bán cho chúng ta một quả cam đã vắt kiệt. Dù giá trị của vùng lãnh thổ đó và các đảo xa xôi của nó đối với chúng ta là gì đi nữa, thì nó cũng không còn giá trị với Nga”, New York World đã viết vào ngày 1/4/1867.
Sân bay quốc tế Ted Stevens Anchorage tại thành phố Anchorage, Alaska ngày 14/8. Ảnh: AFP
Chỉ đến cuối những năm 1890, Mỹ mới nhận ra giá trị của Alaska khi phát hiện ra vàng tại đây. Alaska chính thức trở thành một bang của Mỹ vào năm 1959. Trong giai đoạn 1950-1960, người Mỹ cũng đã khám phá ra các mỏ dầu lớn ở Alaska, biến nơi đây thành một trong những vùng lãnh thổ giàu tài nguyên nhất của đất nước.
Tuần này, Alaska lại trở thành tâm điểm khi là nơi kết nối lãnh đạo hai cường quốc hàng đầu thế giới. Giới quan sát đánh giá đây là cuộc gặp quan trọng có thể định hình lại trật tự toàn cầu.
Từ một nơi từng được xem như “gánh nặng” cần bán tháo, Alaska đã trở thành một vùng lãnh thổ có giá trị địa chính trị và kinh tế, tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong mối quan hệ phức tạp giữa Mỹ và Nga.
Thùy Lâm (Theo Firstpost, Guardian)
