Tài khoản
Ngày 30 tháng 8 năm 1945, một sự kiện lịch sử quan trọng đã diễn ra tại TP Huế khi vua Bảo Đại chính thức trao quyền lực cho Việt Minh, đánh dấu sự kết thúc của chế độ quân chủ phong kiến kéo dài hơn một thế kỷ dưới triều đại nhà Nguyễn.
Trong bối cảnh Chiến tranh Thế giới thứ hai (1939-1945), Việt Nam không chỉ phải chịu sự đô hộ của thực dân Pháp mà còn bị Nhật Bản chiếm đóng từ năm 1940. Dưới sự quản lý của triều đình nhà Nguyễn, vua Bảo Đại chỉ còn giữ vai trò tượng trưng. Sau cuộc đảo chính của Nhật vào tháng 3 năm 1945, Chính phủ Trần Trọng Kim được thành lập nhưng thực quyền vẫn nằm trong tay quân Nhật, khiến triều đình ngày càng mất lòng dân.
Phong trào Việt Minh, do Hồ Chí Minh lãnh đạo, đã phát triển mạnh mẽ và thu hút sự ủng hộ của quần chúng. Mặc dù Chính phủ Trần Trọng Kim đã cố gắng cải thiện đời sống nhân dân, nhưng sự kiểm soát của quân Nhật và tình hình chính trị bất ổn đã khiến họ không thể duy trì quyền lực. Khi Nhật Bản tuyên bố đầu hàng vào ngày 15 tháng 8 năm 1945, Chính phủ Trần Trọng Kim gần như sụp đổ hoàn toàn.
Trong hồi ký của ông Phạm Khắc Hòe, Đổng lý Ngự tiền văn phòng triều Bảo Đại, cho biết Thủ tướng Trần Trọng Kim đã nhiều lần tỏ ra lo lắng và nghi ngờ về tin tức Nhật đầu hàng, trong khi một số quan lại triều đình đã nhận ra rằng việc bám víu vào ngai vàng là vô nghĩa và bắt đầu bàn bạc về việc vận động vua thoái vị.
Cuộc họp nội các triều đình
Giữa tháng 8 năm 1945, ông Phạm Khắc Hòe đã liên tục thông báo cho vua về việc nhiều địa phương như Hà Tĩnh, Quảng Ngãi đã giành được chính quyền. Tại Huế, dân quân đã tổ chức luyện tập và biểu tình với cờ đỏ sao vàng, tạo áp lực lớn lên triều đình. Cuộc họp khẩn cấp được tổ chức vào sáng ngày 17 tháng 8, trong đó Bộ trưởng Ngoại giao Trần Văn Chương đã đề xuất gửi thông điệp đến các nước đồng minh kêu gọi bảo vệ nền độc lập của Việt Nam.
Trong khi đó, Bộ trưởng Nội vụ Trần Đình Nam đã đề xuất giao quyền lực cho Việt Minh, nhấn mạnh rằng sự đoàn kết của toàn dân là điều quan trọng nhất trong thời điểm này. Ông Nam thậm chí còn đề nghị cả vua Bảo Đại cũng nên thoái vị, nhưng ý kiến này đã gặp phải sự phản đối từ Thủ tướng Trần Trọng Kim.
Cuộc tranh luận trong nội các diễn ra căng thẳng, nhưng cuối cùng, nội các đã quyết định soạn thảo Dụ số 105, trong đó nhà vua sẵn sàng giao chính quyền cho Việt Minh và mời lãnh đạo Việt Minh về Huế lập nội các mới. Bảo Đại tỏ ra hào hứng với quyết định này, hy vọng vẫn có thể giữ được ngai vàng.
Ông Trần Đình Nam sau đó đã đề xuất Bảo Đại hạ Chiếu kêu gọi nhân dân, khẳng định ý chí giữ vững độc lập của dân tộc. Dự thảo Chiếu này đã thể hiện rõ tinh thần hy sinh của nhà vua vì lợi ích của đất nước.
Tối hậu thư từ Việt Minh
Vào chiều ngày 22 tháng 8, một số thành viên của Việt Minh đã hạ cờ vàng của nhà vua và treo cờ đỏ sao vàng lên. Bảo Đại rất buồn bực khi biết tin này, vì ông chưa kịp thông báo việc thoái vị với tổ tiên. Ngày 23 tháng 8, Việt Minh đã gửi tối hậu thư yêu cầu nhà vua giao lại quyền lực cho chính quyền cách mạng. Thời hạn trả lời là trước 13h30 cùng ngày.
Dù thư được đưa vào cung từ sáng sớm, nhưng đến gần trưa mới đến tay vua. Bực tức vì thời gian quá gấp gáp, vua Bảo Đại đã từ chối hợp tác, nhưng ông Hòe đã khuyên nhà vua bình tĩnh và triệu tập nội các để bàn về tối hậu thư và dự thảo chiếu thoái vị.
Cuộc họp diễn ra trong không khí căng thẳng, và cuối cùng, nội các đã đồng ý chấp nhận toàn bộ yêu cầu của Việt Minh. Bản dự thảo chiếu thoái vị đã được thông qua, và nhà vua đã quyết định ký tên vào bản chiếu này.
Vua Bảo Đại đã chuẩn bị cho lễ thoái vị, và vào chiều ngày 26 tháng 8, ông đã làm lễ cáo yết tổ tiên tại Thế Miếu. Hai ngày sau, ông Phạm Khắc Hòe đã tổ chức kiểm kê tài sản công trong Đại nội để bàn giao cho chính quyền cách mạng.
Ngày 27 tháng 8, Chính phủ lâm thời đã cử một đoàn đại biểu vào Huế để nhận lễ thoái vị. Sáng ngày 30 tháng 8, tại sân vận động Huế, hàng chục nghìn người đã tập trung để chứng kiến sự kiện lịch sử này.
Vào lúc 16h cùng ngày, vua Bảo Đại xuất hiện trước đám đông, đọc bản chiếu tự nguyện thoái vị. Sau khi ông Trần Huy Liệu đại diện Chính phủ lâm thời nhận chiếu thoái vị, một tràng súng lệnh vang lên, cờ vàng hạ xuống và cờ đỏ sao vàng được kéo lên giữa tiếng hoan hô của nhân dân.
Vua Bảo Đại đã trở thành công dân Vĩnh Thụy, và sự kiện này đã trở thành một biểu tượng cho tinh thần độc lập dân tộc. 80 năm qua, câu chuyện về lễ thoái vị của vua Bảo Đại vẫn được ghi nhớ và tôn vinh, thể hiện sức mạnh đoàn kết của toàn dân trong cuộc đấu tranh giành độc lập.
Nguyễn Đông
Tài liệu tham khảo:
– Dấu ấn Cách mạng tháng Tám năm 1945, NXB Chính trị quốc gia sự thật
– Từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc, Phạm Khắc Hòe, NXB Thuận Hóa
