Tài khoản
Mỹ có khả năng làm cho phi đội tiêm kích F-35 của các quốc gia khác không còn hoạt động mà không cần đến một “công tắc ẩn”. Thay vào đó, họ có thể ngừng cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và hậu cần, điều này sẽ khiến các máy bay này nhanh chóng không còn khả năng hoạt động.
Vào ngày 8/3, một số cựu chuyên gia và quan chức từ Đức đã đưa ra thông tin rằng tiêm kích tàng hình F-35 do Mỹ sản xuất có một “công tắc ẩn” cho phép vô hiệu hóa chúng từ xa. Thông tin này đã được nhiều hãng truyền thông tại Bỉ, Thụy Sĩ và Anh nhắc đến, đặc biệt sau khi có tin tức về việc phi đội F-16 của Ukraine ngừng hoạt động do thiếu hỗ trợ từ Mỹ.
Tuy nhiên, tập đoàn Lockheed Martin, nhà sản xuất F-35, đã bác bỏ thông tin này, cho rằng đó chỉ là tin đồn. Các quan chức từ những quốc gia trong NATO cũng đã khẳng định rằng không có cơ sở nào cho nghi vấn này.
Giới chuyên gia quân sự Mỹ cho rằng Washington có nhiều biện pháp để làm cho phi đội F-35 ở nước ngoài không thể hoạt động mà không cần đến công tắc ẩn. Theo Tyler Rogoway, biên tập viên của chuyên trang quân sự War Zone, việc ngừng hỗ trợ kỹ thuật và hậu cần sẽ khiến các hệ thống như F-35 nhanh chóng hỏng hóc, đặc biệt là khi chúng là những vũ khí tiên tiến.
Tiêm kích F-35A tham gia thử nghiệm tại bang California, Mỹ tháng 10/2024. Ảnh: USAF
Mỹ đã áp đặt nhiều biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt đối với dòng F-35, bao gồm các điều khoản liên quan đến xuất khẩu. Hầu hết các chiến đấu cơ F-35 trên thế giới đều phụ thuộc vào sự hỗ trợ độc quyền từ chính phủ và các nhà thầu Mỹ.
Quy định của chính phủ Mỹ yêu cầu các quốc gia vận hành F-35 không được thực hiện các thử nghiệm độc lập bên ngoài lãnh thổ Mỹ. Tài liệu của không quân Mỹ nêu rõ rằng công dân Mỹ phải chịu trách nhiệm cho một số chức năng nhất định nhằm bảo vệ công nghệ cốt lõi của Mỹ.
Lockheed Martin và Pratt & Whitney, nhà sản xuất động cơ F-135, duy trì quyền kiểm soát phần lớn quy trình bảo trì động cơ. Điều này hạn chế đáng kể khả năng bảo trì tại các cơ sở không do nhà thầu Mỹ điều hành.
Ngoài ra, nhiều bộ phận quan trọng trên F-35, đặc biệt là các thiết bị điện tử, đều được niêm phong khi xuất khẩu. Nếu cần bảo trì, các quốc gia vận hành sẽ phải gửi chúng về Mỹ.
Nếu một quốc gia vận hành F-35 bị loại khỏi chương trình của Mỹ, việc tìm kiếm phụ tùng thay thế sẽ trở nên rất khó khăn. Chuỗi cung ứng cho F-35 hiện đang gặp nhiều khó khăn trong việc cung cấp linh kiện, điều này khiến các quan chức Mỹ lo ngại về khả năng tham gia vào các cuộc xung đột quy mô lớn.
Việc tìm kiếm phụ tùng thay thế cho F-35 từ các nguồn khác gần như không khả thi, vì các bộ phận này yêu cầu độ chính xác rất cao, khó có bên thứ ba nào có thể sao chép. Hơn nữa, việc bảo trì lớp vỏ tàng hình, một trong những tính năng quan trọng của F-35, cũng cần có cơ sở và thiết bị chuyên dụng.
Joseph Trevithick, biên tập viên của War Zone, nhận định rằng nếu không có sự hỗ trợ từ hệ sinh thái cung cấp và phụ tùng của Mỹ, phi đội F-35 của các quốc gia khác sẽ nhanh chóng mất khả năng hoạt động.
Binh sĩ Mỹ bảo dưỡng tiêm kích F-35A tại căn cứ Hill hồi năm 2021. Ảnh: USAF
Kể cả khi các quốc gia vận hành có đủ phụ tùng dự trữ và khả năng tự thay thế, hiệu suất của F-35 vẫn sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng do họ không thể truy cập vào hệ thống thông tin điện toán đám mây ALIS/ODIN, một yếu tố quan trọng trong việc duy trì hoạt động và bảo đảm hậu cần cho tiêm kích.
ALIS/ODIN cung cấp thông tin chi tiết về hệ thống phòng không của đối phương và nhiều dữ liệu tình báo, quyết định khả năng sống sót của F-35 trong mỗi nhiệm vụ. Hệ thống này cũng cung cấp dữ liệu về tầm hoạt động của cảm biến và vũ khí trên F-35, cũng như chiến thuật hiệp đồng giữa tiêm kích này và các lực lượng đồng đội.
Rogoway nhấn mạnh rằng ALIS/ODIN là một trong những năng lực mạnh nhất của F-35. Nếu thiếu hệ thống này, phi công và tiêm kích sẽ khó lòng tối ưu hóa khả năng của mình, dễ bị phát hiện và tiêu diệt hơn.
Mỹ cũng có thể ngăn chặn các quốc gia khác truy cập vào mạng lưới liên lạc không gian. Nếu không có hệ thống liên lạc vệ tinh, kết nối dữ liệu ngoài tầm nhìn và mạng lưới hỗ trợ, F-35 sẽ gần như không có khả năng hoạt động hiệu quả trên chiến trường.
Israel là quốc gia duy nhất được Mỹ cho phép tích hợp nhiều công nghệ nội địa vào tiêm kích F-35, do tình hình xung đột quân sự liên tục. Tuy nhiên, Israel vẫn không được phép tiếp cận và thay đổi toàn bộ công nghệ trên dòng chiến đấu cơ này.
Chuyên gia hàng không David Cenciotti cho rằng các quy tắc này càng làm tăng mối lo ngại về quyền tự quyết trong tác chiến của các đồng minh NATO như Anh, Đức và Italy, đặc biệt khi họ phụ thuộc vào F-35 cho những nhiệm vụ quan trọng như răn đe hạt nhân.
Những biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt và sự thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ đã khiến một số quốc gia đồng minh xem xét lại hoặc từ bỏ kế hoạch mua tiêm kích F-35.
Bộ trưởng Quốc phòng Bồ Đào Nha, Nuno Melo, đã phát biểu vào ngày 13/3 rằng kế hoạch mua F-35 “khó thành hiện thực”, nhấn mạnh rằng “không thể bỏ qua yếu tố địa chính trị” khi lựa chọn chiến đấu cơ thay thế cho dòng F-16 sắp hết niên hạn. Ông cũng cảnh báo về nguy cơ Mỹ áp đặt hạn chế về vận hành, bảo trì và nguồn cung phụ tùng.
Tiêm kích F-35 bay biểu diễn tại bang Arizona, Mỹ ngày 27/2. Ảnh: USAF
Bộ trưởng Quốc phòng Canada, Bill Blair, cũng đã cho biết vào ngày 14/3 rằng nước này đang xem xét lại thương vụ mua 88 máy bay F-35 với tổng trị giá hơn 13 tỷ USD và tìm kiếm phương án thay thế. Mặc dù ông không nêu rõ nguyên nhân, nhưng căng thẳng giữa Ottawa và Washington từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump nhậm chức có thể là một trong những lý do.
Washington đã tạo ra tiền lệ khiến nhiều đồng minh lo ngại khi mua tiêm kích F-35. Năm 2019, Mỹ đã loại Thổ Nhĩ Kỳ khỏi chương trình F-35 vì nước này mua hệ thống phòng không S-400 của Nga. Không quân Thổ Nhĩ Kỳ không nhận được bất kỳ tiêm kích nào trong số 100 chiếc F-35A đã đặt hàng, mặc dù Ankara đã thanh toán tiền và Lockheed Martin đã xuất xưởng những chiếc đầu tiên.
Rogoway nhấn mạnh rằng F-35 liên tục cần hỗ trợ từ chuỗi cung ứng và quá trình đáp ứng hậu cần luôn đặt ra mối lo ngại lớn. Nhiều tính năng quan trọng trên F-35 phụ thuộc vào hệ thống ALIS/ODIN của Mỹ, điều này càng làm tăng thêm những lo ngại này.
Nguyễn Tiến (Theo War Zone, AFP, AP)
